Wandelbaar kunstwerk

Pieter Boons: Wat was het uitgangspunt voor jouw kunstwerk voor het Middelheimmuseum?

Maika Garnica: De titel van het werk is To hold, to carry, to walk, a sound. Ik ben eraan begonnen door te kijken van waar deze uitnodiging vertrokken is. Het Middelheimmuseum biedt jonge kunstenaars de ruimte om nieuw werk te realiseren in het kunstpark. Ik vroeg me vervolgens af: wat zou mijn werk kunnen betekenen binnen de context van een sculpturenpark?

Ik ken het museumpark al wel langer. Het is voor mij een van de uitzonderlijkste plekken in Antwerpen, net omdat het zo toegankelijk is. Je kan het museum vrij in en uit, er wordt gesport, mensen lopen of fietsen er – letterlijk - doorheen of wandelen er met hun kinderen. Je ervaart het contact met de beelden helemaal anders dan in een binnen-museum. 

Is van daaruit het idee ontstaan om een 'collectieve sculptuur' – als ik het zo mag noemen – te creëren?

Eigenlijk wel. Ik vind het interessant om de context waarin je een werk zet in vraag te stellen. Net omdat ik het park al langer kende, heb ik geprobeerd om in dialoog te gaan met de gelaagdheid van die context. Het kunstpark bestaat uit twee delen, die gescheiden zijn door de Middelheimlaan. Ik heb het altijd al een fascinerend idee gevonden om beide opnieuw met elkaar te verbinden, of om met die begrenzingen te spelen. Het park staat vol met prachtige sculpturen. Hoe kan ik mijn werk in dialoog laten gaan met die bestaande werken – en niet met één werk, maar met allemaal?

Zo kwam ik op het idee van een ‘wandelbaar werk’ dat zich zowel op Middelheim Laag als Middelheim Hoog kan bewegen, en daardoor een relatie kan aangaan met de andere sculpturen. Mijn creatie bestaat uit een bronzen ring die door 10 mensen kan verplaatst worden volgens een bepaalde ‘score’. Elke kleine beweging die de ring maakt, verandert de afstand tot de andere objecten in het kunstpark. En daardoor ook de relatie ten opzichte van elkaar. De 10 toeschouwers die de ring dragen, maken mee deel uit van de sculptuur.

Wanneer het werk wordt geactiveerd, brengt het ook geluid voort. Hoe klinkt het kunstwerk precies?

Ik onderzoek vaak de relatie van een object tot mezelf en de toeschouwer door geluid. Ideaal moest deze wandelbare sculptuur dus ook een geluid voortbrengen, hoe subtiel ook. Maar op welke manier? Ik kwam op het idee om in de holle buizen kleine losse kogeltjes te laten bewegen, die helemaal rond kunnen. Dat was wel een uitdaging, zelfs voor de bronsgieter. Ik heb nog nooit met brons gewerkt op zo’n schaal, dus ik had helemaal geen idee of het zou werken én hoe het zou klinken. Dit experimentele aspect, het zoeken en het wel of niet slagen van het plan maakt meestal onderdeel uit van het werk, heb ik al gemerkt.

Hoe ga je om met dat onvoorspelbare? Stel dat het niet uitdraait zoals je had gehoopt, wat doe je dan?

Doorgaans weet ik in mijn geluidsobjecten op voorhand wel wat de soort van klank wordt, maar nooit wat de precieze tonen gaan zijn. Ik weet bijvoorbeeld welk geluid ontstaat als ik op een trompetmondstuk blaas. Maar pas na het uitproberen, onderzoek ik de concrete tonen die eruit komen. Er blijft altijd een stukje onzekerheid in. Ik heb gaandeweg geleerd die onzekerheden te omarmen zodat er altijd een stukje onbekend blijft. Dat vind ik net boeiend. Het is zoals de mens zelf: je leert jezelf steeds beter kennen, of probeert dat alleszins, maar een deel blijft altijd in je onderbewustzijn.

Op welke grenzen of limieten ben je gestoten in het ontwikkelen van dit project?

Door de context en mijn werk binnen een context in vraag te stellen, bots ik vaak op grenzen. Zaken die wel of niet mogen of kunnen binnen een bepaalde plek. Dat was hier in het Middelheimmuseum niet anders: er was een bezorgdheid over de wisselende locatie van mijn werk, wanneer het zou worden geactiveerd.  

Ook in andere projecten valt dit voor. Zo ben ik momenteel bezig met een project voor de triënnale in Louvain-La-Neuve, waar ik een werk ga tonen in Musée L, een universitair museum waar wetenschappelijke collecties en kunstwerken met elkaar in dialoog gaan. Het museum is een betonnen doos en staat vol oude beelden en schilderijen, echt prachtig. Ik vroeg of ik de beelden misschien mocht aanraken: natuurlijk mag dat niet! (lacht)

Het werk heet To feel, felt, felt (2021) omdat het letterlijk gaat over contact maken met het beeld zelf, over de materie, over het geluid dat je creëert door wrijving. Na lang aandringen heeft het museum uiteindelijk een kleine selectie gemaakt van beelden die wel aangeraakt mochten worden.

Die beelden heb ik gebruikt om op te tokkelen. Ik nam het geluid op en verwerkte het tot een geluidscompositie die gespeeld wordt doorheen het museum. Het resultaat is dus een geluidskunstwerk, ontstaan door het aanraken van beelden. Ook geluid is een aanraking, maar dan met je oren in plaats van je handen. Op die manier wil ik de toeschouwer zo dicht mogelijk brengen bij het beeld.

Je zei dat geluid een aanraking is van de oren. Hoe belangrijk is het fysieke voor jou? Zowel in het concept als in het materiaal is het heel aanwezig, klopt dat?

Elk materiaal heeft een eigen karakter, ik zie dat bijna als iets menselijks. Ik werd vorige zomer geïnterviewd over geluid en sculpturen in relatie tot de natuur. De interviewer vroeg of de natuur een inspiratiebron was, en ik bedacht me dat het vreemd is dat er altijd een onderscheid gemaakt wordt tussen de natuur en de mens. Wij zijn tenslotte ook natuur. We leven, we gaan dood, dus wij zijn een onderdeel van de natuur, ik zie daar geen onderscheid in. Het fysieke heeft daarmee te maken.

Als kunstenaar ben ik erg geïnteresseerd in het fysieke aspect van het menselijk lichaam. Ik ben zelfs in Antwerpen komen studeren omdat ik echt lessen anatomie wilde volgen, en de Academie van Antwerpen was de enige school die dat nog aanbood. Het was een erg fysiek vak: hoe zien de botten en spieren eruit, en hoe teken je ze dan? Je hebt een lichaam en een geest, en de resonanties tussen deze twee vind ik bijzonder boeiend.

De beeldhouwer is vaak 'een kunstenaar die zijn lichaam inzet'. Die stelling lijkt me toepasselijk voor jou. Je gebruikt je lichaam om je werk te maken. Kan je je hierin vinden? Denk je dat je ooit een sculptuur zou kunnen maken zonder je lichaam te gebruiken?

Bij To hold, to carry, to walk, a sound is het de eerste keer dat ik zo'n groot deel van de productie niet zelf doe, en uit handen moet geven. De bronzen ring heeft een diameter van 330 cm, precies twee keer mijn eigen lichaamslengte. Om de ring te maken, groef ik de vorm eerst uit in de grond van het Middelheimmuseum. De aarde van het terrein is dus bepalend voor de uiteindelijke sculptuur. In het uitgegraven gat maakte ik dan mijn mal van gips, die ik nadien aan de bronsgieter gaf. Het proces van de gipsen mal tot de uiteindelijke bronzen vorm moest ik hem dus toevertrouwen. 

Ik ben het niet gewend om zo weinig fysiek contact te hebben met mijn werk. Het is een nieuwe fase waar ik in terechtkom, ik merk de limiet van fysieke verbondenheid aan mijn werk. In dit geval vind ik het wel oké omdat ik de gipsen versie zelf heb gemaakt, en daaruit is het resultaat ontstaan. Ik zou het niet kunnen om er helemaal niet bij betrokken te zijn, om het proces volledig uit handen te geven, dan zou het te ver van mij staan.

Hoe belangrijk is spel voor jou, in de dubbele betekenis van zowel experimenteren als het geluidsobject activeren? 

Spelen is erg belangrijk. Tot een half jaar geleden deelde ik een atelier met een collega die heel speels omging met haar werk. Hierdoor ben ik meer beginnen stilstaan bij de vraag wat spelen betekent binnen een werkproces. Zo ontdekte ik opnieuw hoe belangrijk dat spelen wel is. Als je dingen maakt in een atelier ben je soms aan het dansen met de muziek heel luid en echt, ja, aan het spelen. Het is grappig om dat nu te herontdekken: in het maken én activeren van de ring. Er wordt vaak gezegd: ‘als kind leer je spelenderwijs ontdekken, en als je ouder wordt redeneer je’. Dé uitdaging is om te blijven spelen.

Curator Pieternel Vermoortel omschreef jouw houding als kunstenaar als volgt: 'You are the reader and the writer / you influence the conception and the perception / you are the sculptor and the performer.' Kan je iets meer vertellen over de ambivalente positie die je inneemt binnen je werk? Heeft dat te maken met controle?

Ik vind het erg interessant om me in te leven in alle mogelijke aspecten van een werk die er zijn. Inlevingsvermogens is belangrijk op meerdere vlakken in het leven, dus niet enkel in een kunstenaarspraktijk. Wanneer je samenwerkt met iemand bijvoorbeeld, ben je de hele tijd aan het leren van anderen. Ik doe dat door me in te leven in die andere persoon, grotendeels onbewust.

Niet elke kunstenaar is bezig met wat de toeschouwer gaat voelen bij het zien van zijn werk, maar voor mij is het wel van belang hoe je daarmee omgaat. Binnen de context van het Middelheimmuseum denk ik aan de families, jongeren, mensen die hier vaker komen. Ik probeer me heel empathisch met hen in te leven. En ben oprecht benieuwd hoe het voor hen is om met mijn werk om te gaan.

Hoe denk je dat mensen zullen reageren op jouw werk?

Mijn sculptuur mag aangeraakt worden en produceert geluid. Ik kan me voorstellen dat dat veel vragen oproept. Het zal voor veel toeschouwers ook een ontdekking zijn omdat het geen stereotiep statisch beeld is dat heel de tijd stilstaat. Ook al wordt die niet voortdurend geactiveerd, de titel geeft wel duidelijk aan dat het verplaatst kan worden. Het werk draagt de beweging dus in zich.

Je zei onlangs: 'I’m in love with clay'. Dit zou je kunnen linken met de titel van deze tentoonstelling, The holes will be filled again. Hoe belangrijk is de aarde voor jou?

Aarde en klei zijn heel belangrijk voor mij. Het betekent: terug naar de bron gaan. Ik heb lang gewerkt met klei en heb het steeds beter leren kennen. Ik ben net terug van een residentie in Frankfurt, waar zich de twee kleifabrieken bevinden waarvan ik de klei al 10 jaar gebruik. Ik ben er naar de mijn geweest en heb gezien hoe ze de klei uit de grond halen.

Dat komt ook terug in de titel van de expo. Het gaat voor mij in de eerste plaats over een gat graven, dat daarna weer gevuld wordt. Elk van de drie kunstenaars graaft letterlijk in de grond om zijn werk te realiseren. Het heeft ook iets tijdelijks en efemeer om een gat te graven dat daarna weer gedicht wordt.

Jij was al bekend met het project Young Artist Fund en kende de voorganger als een open call project onder de titel Young Artist Price. Wat vind je van de huidige aanpak waarbij we een kunstenaar gericht uitnodigen?

Ik was heel vereerd toen ik de vraag kreeg van het Middelheimmuseum om deel te nemen aan deze expo, dat was het mooiste kerstcadeau ooit! Je wordt niet zomaar geselecteerd, dat komt omdat je al eerder dingen gedaan hebt. Je moet heel de tijd knokken voor opdrachten, dus dit was voor mij echt een cadeau. Leuk om eens iets te krijgen zonder jezelf heel de tijd te moeten bewijzen.

In een open call kruipt vaak heel veel tijd en moeite, terwijl de kans heel klein is dat je geselecteerd wordt. Logisch ook, aangezien je vaak met veel deelnemers bent. Dat het Young Artist Fund dus werkt op uitnodiging, vind ik daarom een heel fijn concept. Ik speelde eerder al met het idee van een draagbare ring, maar dat was steeds een vluchtig idee. Het Young Artist Fund gaf mij de kans dat idee uit te werken tot een volwaardig nieuw werk.

Interview op 16/08/21